Ο Πύργος Πειραιά είναι ίσως το πιο πολυσυζητημένο κτίριο της πόλης και σίγουρα ένα από τα πιο εμβληματικά της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής ιστορίας. Με ύψος 88 μέτρων πλέον και 22 ορόφους, αποτέλεσε από την αρχή ένα τοπόσημο που άλλαξε τη γραμμή του ορίζοντα στον μεγαλύτερο λιμένα της χώρας. Παρ’ όλα αυτά, για σχεδόν πενήντα χρόνια παρέμεινε ημιτελές «κέλυφος», μισοφωτισμένο και κλειστό, ένα μνημείο εγκατάλειψης και ταυτόχρονα σύμβολο ανεκπλήρωτων φιλοδοξιών.
Η πορεία του Πύργου από το 1972 μέχρι σήμερα είναι γεμάτη αποτυχημένες προσπάθειες, άγονους διαγωνισμούς, θεσμικές εκκρεμότητες αλλά και φιλόδοξες ιδέες που έμειναν στα χαρτιά. Μόνο τα τελευταία χρόνια, με μια ολοκληρωμένη στρατηγική παραχώρησης και με τη συμμετοχή ισχυρών επενδυτικών σχημάτων, κατέστη δυνατή η οριστική του αναγέννηση.
Στο άρθρο που ακολουθεί θα δούμε αναλυτικά τις διαφορετικές απόπειρες αξιοποίησης του Πύργου Πειραιά, το ιστορικό τους πλαίσιο, τους λόγους που δεν ευοδώθηκαν και, τέλος, πώς φτάσαμε στην τελική επιτυχία.
Η δεκαετία του 1970: από το όραμα στο κέλυφος
Ο Πύργος ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1972, σε μια εποχή που η ελληνική πολιτεία προωθούσε την «ανάπτυξη διά του ύψους». Οι αρχιτέκτονες Αλέξανδρος Λοΐζος, Ιωάννης Βικέλας και Δημήτρης Μολφέσης παρουσίασαν ένα σχέδιο για το λεγόμενο «Εμποροναυτιλιακό Κέντρο Πειραιώς», που θα λειτουργούσε ως κόμβος γραφείων και εμπορικών δραστηριοτήτων, αντικατοπτρίζοντας τη διεθνή δυναμική του λιμανιού.
Ωστόσο, παρότι ο φέρων οργανισμός ολοκληρώθηκε μέχρι το 1974, το κτίριο έμεινε ημιτελές στο εσωτερικό. Χρησιμοποιήθηκαν μόνο οι χαμηλότεροι όροφοι, ενώ οι υπόλοιποι παρέμειναν κλειστοί, χωρίς υποδομές και λειτουργίες. Το 1983 έγιναν εργασίες «ένδυσης» με υαλοπετάσματα και μεταλλικά ελάσματα, ώστε να βελτιωθεί η εξωτερική εικόνα, χωρίς όμως να υπάρξει πραγματική αξιοποίηση.
Πρώτη απόπειρα: ο διαγωνισμός του 1997–1998
Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια αποπεράτωσης έγινε τη δεκαετία του 1990, όταν η δημοτική αρχή Λογοθέτη προκήρυξε διεθνή πλειοδοτικό διαγωνισμό για μελέτη και κατασκευή της ολοκλήρωσης. Παρά το έντονο ενδιαφέρον, η διαδικασία δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Η έλλειψη ώριμων μελετών, το θολό ιδιοκτησιακό καθεστώς και οι αλλαγές στις δημοτικές προτεραιότητες οδήγησαν το σχέδιο σε αδιέξοδο. Έτσι, ο Πύργος συνέχισε να στέκει σιωπηλός και άδειος.
Δεύτερη απόπειρα: ο διαγωνισμός του 2001–2002
Λίγα χρόνια αργότερα, επί δημαρχίας Αγραπίδη, έγινε μια νέα προσπάθεια, αυτή τη φορά μέσω μειοδοτικού διαγωνισμού. Στόχος ήταν η πλήρης αποπεράτωση και η αξιοποίηση μέσω παραχώρησης σε ιδιώτες. Και πάλι όμως η διαδικασία έμεινε μετέωρη. Οι οικονομικές συνθήκες, η αδυναμία εξεύρεσης ισχυρών επενδυτών αλλά και οι θεσμικές ασάφειες γύρω από τη χρήση του κτιρίου δεν επέτρεψαν την προχώρηση της επένδυσης. Για δεύτερη φορά ο Πύργος έμεινε εγκλωβισμένος στη στασιμότητα.
Οταν ο Πύργος ήταν μια απέραντη διαφημιστική πινακίδα [photos+video]
Τρίτη απόπειρα: το 2010 και ο διαγωνισμός ιδεών για τις όψεις
Το 2010 η κατάσταση ήταν ήδη απογοητευτική: ο Πύργος παρέμενε το «φάντασμα» του Πειραιά. Τότε προκηρύχθηκε από την πλατφόρμα GreekArchitects, σε συνεργασία με την εταιρεία DuPont, ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός «Αλλάζοντας την (πρόσ)ΟΨΗ». Στόχος ήταν να επανασχεδιαστούν οι όψεις, με καινοτόμα υλικά και ιδέες. Ο διαγωνισμός προσέλκυσε ενδιαφέρον από την Ελλάδα και το εξωτερικό, αλλά παρέμεινε απλώς στο επίπεδο των ιδεών. Δεν υπήρχε χρηματοδοτικός μηχανισμός ούτε πολιτική βούληση για υλοποίηση.
Η κίνηση αυτή, ωστόσο, είχε μια αξία: κράτησε το κτίριο ζωντανό στον δημόσιο διάλογο, επανέφερε το ενδιαφέρον της αρχιτεκτονικής κοινότητας και τόνισε την ανάγκη αξιοποίησης.
Τέταρτη απόπειρα: το σχέδιο παραχώρησης του 2013
Το 2013, σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, ανακοινώθηκε κυβερνητική πρωτοβουλία για την παραχώρηση δημοτικών κτιρίων με μακροχρόνιες μισθώσεις, προκειμένου να ενισχυθούν τα οικονομικά του Δήμου Πειραιά. Στο «πακέτο» περιλαμβανόταν και ο Πύργος. Η πρόταση προέβλεπε παραχώρηση για 40 χρόνια, με υποχρέωση αποπεράτωσης. Παρά τις εξαγγελίες, δεν υπήρξε ουσιαστική συνέχεια: οι συνθήκες της κρίσης και η αβεβαιότητα απέτρεψαν σοβαρούς επενδυτές.
Η καθοριστική απόπειρα: ο διεθνής διαγωνισμός του 2019
Η πραγματική καμπή ήρθε το 2019, όταν ο Δήμος Πειραιά αποφάσισε να κινηθεί διαφορετικά. Αντί για βραχυχρόνιες λύσεις, προκήρυξε διεθνή διαγωνισμό για παραχώρηση 99 ετών. Το σχήμα αυτό πρόσφερε σαφήνεια, μακροχρόνια προοπτική και ασφαλές πλαίσιο για επενδυτές. Το ελάχιστο αντάλλαγμα ορίστηκε στις 900.000 ευρώ ετησίως.
Η ανταπόκριση ήταν θετική. Τον Νοέμβριο του 2019 αναδείχθηκε ανάδοχος η ένωση εταιρειών Cante Holdings (με συμμετοχή της EBRD και της Dimand) και Prodea Investments. Το 2020 ολοκληρώθηκε ο προσυμβατικός έλεγχος, υπεγράφη η σύμβαση και συστήθηκε η Piraeus Tower S.A., με μετόχους Prodea, Dimand, EBRD και Alpha Bank. Ήταν η πρώτη φορά που υπήρχε ισχυρό σχήμα, επαρκής χρηματοδότηση και σαφής δέσμευση έργου.
2020–2024: Αναγέννηση και νέα ταυτότητα
Μετά την υπογραφή της σύμβασης, ξεκίνησαν οι εργασίες ριζικής αναβάθμισης. Τον σχεδιασμό ανέλαβε το αρχιτεκτονικό γραφείο PILA, με έμφαση στη βιωσιμότητα και τη σύγχρονη αισθητική. Ο Πύργος μετατράπηκε σε κτίριο μικτής χρήσης: γραφεία, εμπορικά καταστήματα, εστίαση και χώροι πολιτισμού.
Η ανακατασκευή έφερε διεθνή προδιαγραφές ενεργειακής απόδοσης, σύγχρονα υλικά και ανοιχτό δημόσιο ισόγειο. Στόχος δεν ήταν απλώς η ολοκλήρωση, αλλά η δημιουργία ενός νέου αστικού τοπόσημου που να «επικοινωνεί» με το λιμάνι και να λειτουργεί ως πύλη στην πόλη.
Τον Ιούνιο του 2024 έγιναν τα επίσημα εγκαίνια. Ο Πύργος, μετά από σχεδόν μισό αιώνα αναμονής, απέκτησε επιτέλους ζωή.
Πύργος Πειραιά : Στο εσωτερικό του “γίγαντα του Πειραιά” με το Open House Athens
